Książka nieprzeznaczona do sprzedaży
ZachodzÄ…ce we wspóÅ‚czesnej gospodarce procesy spoÅ‚eczno-gospodarcze prowadzÄ… do znacznego zróżnicowania rozwoju regionalnego w wiÄ™kszoÅ›ci aspektów życia gospodarczego. Widoczne sÄ… także w pogÅ‚owiu trzody chlewnej i loch. Celem gÅ‚ównym opracowania byÅ‚o rozpoznanie i identyfikacja czynników determinujÄ…cych zmiany pogÅ‚owia trzody chlewnej i loch w Polsce w ujÄ™ciu regionalnym. PodporzÄ…dkowano mu osiem celów szczegóÅ‚owych oraz cztery hipotezy badawcze. Podstawowy zakres czasowy analiz na poziomie wojewódzkim obejmowaÅ‚ okres 1960–2018, a w analizach na poziomie powiatowym lata: 1960, 1973, 1996 i 2010.
Pierwsza część książki (rozdz. 1–2) jest przeglÄ…dem literatury. W rozdziale 1 omówiono wykorzystane w pracy metody badawcze, tj. miary dynamiki, miary koncentracji cech, analizÄ™ skupieÅ„, analizÄ™ technicznÄ… oraz metody panelowe. W rozdziale 2 przestawiono ewolucjÄ™ poglÄ…dów na temat przyczyn, przebiegu i sposobów diagnozowania nierównomiernego rozwoju gospodarczego regionów, lokalizacji dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej, przede wszystkim produkcji rolniczej. Scharakteryzowano najważniejsze klasyczne teorie lokalizacji, w tym krÄ™gów Thünena, w której podjÄ™to po raz pierwszy temat lokalizacji produkcji produktów rolnych w stosunku do oÅ›rodka centralnego. W dalszej części opisano teoriÄ™ rozwoju regionalnego „od góry” i „od doÅ‚u” oraz teoriÄ™ lokalizacji, a nastÄ™pnie kierunki rozwoju polityki regionalnej UE, zwÅ‚aszcza sektora rolnego. Ukazano jej historiÄ™, przyczyny wprowadzenia polityki regionalnej, kierunki rozwoju. Przedstawiono aktualnie dostÄ™pne programy rozwoju regionalnego oraz oceniono ich przydatność do odbudowy produkcji żywca wieprzowego w Polsce.
W celu ukazania sytuacji na rynkach miÄ™dzynarodowych opisano w rozdziale 3 zmiany zachodzÄ…ce w Å›wiatowej produkcji żywca wieprzowego, skupiajÄ…c siÄ™ na zmianach w przestrzennym rozmieszczeniu pogÅ‚owia trzody chlewnej na poszczególnych kontynentach i u najważniejszych producentów. Przeprowadzone badania potwierdziÅ‚y wystÄ™powanie przestrzennych procesów koncentracyjnych, które zachodziÅ‚y w różnym tempie na kontynentach i w krajach. W Polsce, w porównaniu z najważniejszymi producentami w UE, byÅ‚y one Å›redniozaawansowane, ale nastÄ™powaÅ‚y szybciej niż w innych paÅ„stwach UE.
Opisano także zagadnienia produkcji trzody chlewnej w ujÄ™ciu sektorowym. W rozdziale 4 scharakteryzowano produkcjÄ™ żywca wieprzowego w Polsce. Ukazano kontekst historyczny rozwoju krajowego rolnictwa od czasu uwÅ‚aszczenia chÅ‚opów w XIX wieku, przez reformy rolne po II wojnie Å›wiatowej, aż do okresu gospodarki wolnorynkowej i funkcjonowania rolnictwa i produkcji żywca wieprzowego po wejÅ›ciu Polski do UE. Osobny podrozdziaÅ‚ poÅ›wiÄ™cono afrykaÅ„skiemu pomorowi Å›wiÅ„. Od 2014 roku jest on bowiem podstawowym zagrożeniem dla rozwoju i odbudowy krajowego pogÅ‚owia na terenach objÄ™tych ograniczeniami i w pozostaÅ‚ych regionach.
Analizy zwiÄ…zane z regionalnym rozwojem produkcji trzody chlewnej w Polsce opisano w trzech kolejnych rozdziaÅ‚ach. W rozdziale 5 omówiono regionalne uwarunkowania produkcji na podstawie analiz cen skupu trzody chlewnej i zbóż, cen prosiÄ…t, plennoÅ›ci loch oraz upadków w poszczególnych grupach stada. Omówiono zbiory zbóż w kontekÅ›cie dużego rozdrobnienia rolnictwa i pogÅ‚owia oraz dużego znaczenia samozaopatrzenia rolników w zboża. ByÅ‚y one uzależnione od plonów oraz zasobów UR i gruntów ornych. PostÄ™pujÄ…ca koncentracja produkcji – wyrażajÄ…ca siÄ™ rosnÄ…cym udziaÅ‚em pogÅ‚owia w dużych stadach, liczÄ…cych po kilka–kilkadziesiÄ…t tysiÄ™cy sztuk trzody chlewnej lub kilka–kilkaset tysiÄ™cy loch – wskazujÄ… na potrzebÄ™ przyspieszenia procesów koncentracyjnych w Polsce. W przeprowadzonej analizie wykazano, że byÅ‚y one zaawansowane najbardziej w województwach zachodnich, a najmniej we wschodnich.
W dwóch ostatnich rozdziaÅ‚ach przeprowadzono analizy zmian pogÅ‚owia trzody chlewnej: w rozdziale 6 na poziomie wojewódzkim, w rozdziale 7 na poziomie powiatowym. Wykazano wystÄ™powanie procesów przestrzennej koncentracji pogÅ‚owia trzody chlewnej i loch, które przyspieszyÅ‚y w okresie gospodarki rynkowej. Procesy koncentracji trzody chlewnej przebiegaÅ‚y szybciej. W analizie lokalizacji pogÅ‚owia w stosunku do miast centralnych wykazano niewielki wzrost znaczenia regionów oddalonych o 50–100 km od oÅ›rodków centralnych, zwÅ‚aszcza kosztem regionów zewnÄ™trznych oraz regionów póÅ‚peryferyjnych liczÄ…cych co najmniej 0,5 mln mieszkaÅ„ców. Nie zauważono znaczÄ…cego wpÅ‚ywu na poziom obsady oÅ›rodków mniejszych. Analiza wykazaÅ‚a, że rozwój rolnictwa w poszczególnych regionach Polski byÅ‚ uwarunkowany historycznymi podziaÅ‚ami wynikajÄ…cymi z zaborów oraz odzyskaniem po II wojnie Å›wiatowej ziem zachodnich i póÅ‚nocnych, a upÅ‚yw czasu i powrót do gospodarki rynkowej nie zmniejszyÅ‚ tych podziaÅ‚ów. BÄ™dÄ… one miaÅ‚y istotny wpÅ‚yw na lokalizacjÄ™ nowych wielkoprzemysÅ‚owych ferm, dla których najbardziej dogodne okazujÄ… siÄ™ tereny ziem odzyskanych, a nieznacznie gorsze byÅ‚ego zaboru pruskiego. Ponadto w analizie panelowej wykazano, że wzrost pogÅ‚owia w województwach stymulowaÅ‚y: udziaÅ‚ gospodarstw o powierzchni przekraczajÄ…cej 15 ha UR, plony zbóż oraz plenność loch w przypadku trzody chlewnej, destymulantami byÅ‚y przeciÄ™tna powierzchnia gospodarstw oraz produkcja zbóż na sztukÄ™ pogÅ‚owia trzody chlewnej.
Prognoza zmian pogÅ‚owia trzody chlewnej i loch wykazaÅ‚a duże prawdopodobieÅ„stwo kontynuacji trendów spadkowych w wiÄ™kszoÅ›ci województw co najmniej do 2021 roku. DotyczyÅ‚o to wszystkich województw wschodnich oraz niektórych z byÅ‚ego zaboru pruskiego. Najkorzystniejsza sytuacja techniczna byÅ‚a w trzech województwach na ziemiach odzyskanych. Po dÅ‚ugoterminowych spadkach zostaÅ‚y tam wyznaczone w ostatnich badanych latach trendy boczne lub wzrostowe.
SÅ‚owa kluczowe: krÄ™gi Thünena, lokalizacja, pogÅ‚owie, koncentracja, uwarunkowania historyczne